COME ENDIMIONE

Dolci vallate ha il sonno proprio come
La vita del mondo di sopra. Con chiesette che pascolano vento nel prato
Che senza sosta ruminano fino a diventare dipinti
Cancellandosi l’un l’altra in cadenze plagali. Talvolta
Vanno in giro due o tre lune. Presto però scompaiono
La bellezza là dove rimase immobile perdura come un altro corpo celeste
La materia non ha età. Sa soltanto cambiare. Che si prenda dall’inizio
O dalla fine. Con calma corre avanti il ritorno e tu lo segui con apparente indifferenza
Ma intanto tiri la cima in una baia solitaria del mare Mirtoo
E neppure un albero di olivo è assente
Ah Mare come tutto si rinnova non appena ti svegli!
Da bambini quante carezze e come ci giocavamo i genitori ai cinque sassi!
Guarda quale scompiglio solleva nella calma lo Scirocco del sonno e come la divide in due!
Da una parte mi sveglio e piango per i giocattoli che mi portarono via
E dall’altra dormo
Nel momento in cui Elefterios se ne va e la Ionia si perde
Appena si distingue una collinetta con dolci avvallamenti piena di erba riccia
E di fronte massicci contrafforti
Dove proteggerti da ogni eventualità; mentre esuli api
Ronzano a sciami e una nonna nel pescato della sventura riesce
a tirar fuori dai suoi pochi ori figli e nipoti
Scaricato da un fianco ti rotola e t’ignora il pericolo
Che tu stesso una volta hai voluto ignorare
Questo certamente nelle bugie dell’abito che indossi senza rivoltare la fodera
Là dove le macchie si toccarono con le monete d’oro
Come il profano con il sacro
È strano
Viviamo in modo così incomprensibile ma ci aggrappiamo a questo
Piccola verde colomba bacio del basilico che ti ho dato sul mio letto
E nei miei scritti tre e quattro venti sgrammaticati
Da disorientare i mari ma
Con intelletto e conoscenza ogni imbarcazione segua la sua rotta
Vacillano i fatti e alla fine cadono anche prima degli uomini
Ma l’oscurità non ha la lanterna antivento
Dove è Mileto dove è Pergamo dove Attalia e dove
Costan Costantino Costantinopoli?
Tra mille sonni solo uno è il risveglio ma per sempre.

Artemide Artemide reggi per me il cane della luna
Morde un cipresso e stanno in ansia gli Eterni
Dorme più profondamente chi è intriso di Storia
Avanti accendila con un fiammifero come fosse alcol
Solo Poesia è
Quello che rimane. Poesia. Giusta essenziale e retta
Come forse l’hanno immaginata le prime due creature
Giusta nell’asprezza del giardino e infallibile nel tempo.

Odisseas Elitis
Traduzione di Paola Maria Minucci

ΩΣ ΕΝΔΥΜΙΩΝ

‘Απαλές κοιλάδες έχει ο ύπνος ακριβώς όπως
Καί η επάνω ζωή. Μ’ εκκλησάκια πού βόσκουν σέ χορτάρι εμπρός αέρα
Πού ολοένα μηρυκάζουν ώσπου να γίνουν ζωγραφιές
‘Η μια την άλλη σβήνοντας σέ πλάγιον ήχο. Κάποτε
Περιοδεύουν δύο η τρία φεγγάρια. Γρήγορα όμως χάνονται
‘Η ομορφιά κεΐ πού άκινήτησε διαρκεΐ σάν άλλο ουράνιο σώμα
‘Η ύλη ήλικία δέν έχει. Μόνον ν’ αλλάζει ξέρει. Θές πάρ’ την από τήν αρχή
Θές απ’τό τέλος. Ήρέμα κυλάει εμπρός ή επιστροφή κι εσύ τήν παρακολουθείς δήθεν αδιάφορος
Τραβάς ωστόσο τό σχοινί σ’ όρμο Μυρτώον έρμο
Δίχως ούτ’ ένα ελαιόδεντρο νά σοϋ απουσιάσει
Άχ Θάλασσα πάνω πού ξυπνάς πώς ξανακαινουριώνονται όλα!
Μικροί πώς χαϊδευτήκαμε καί παίξαμε πεντόβολο τά γονικά μας!
Γιά δές τί σηκωμό σηκώνει μές στ’άτάραχα ο Σιρόκος ο ύπνιος· καί πώς στά δύο τά χωρίζει!
Άπό τή μιά μεριά ξυπνώ καί κλαίω γιά τά πού μοϋ επάρθηκαν αθύρματα
Καί από τήν άλλη κοιμούμαι
Τή στιγμή πού ο Ελευθέριος φεύγει καί ή Ιωνία χάνεται
Μόλις πού διακρίνεται λοφίσκος μ’απαλά κοΐλα γεμάτος σγουρά χλοΐσματα
Κι άντικρύ αντερείσματα σκληρά
Πού νά φυλάγεσαι απ’ όλα τά ενδεχόμενα· ενώ πρόσφυγες μέλισσες
Κατά σμήνη βομβοΰν καί μιά γιαγιά μές στ’ αλιεύματα τής δυστυχίας βρίσκει
Νά βγάλει από τά λίγα της χρυσαφικά παιδιά κι εγγόνια
Ξεφόρτωτον κι άπ’τό ενα πλάι σέ κυλάει ο κίνδυνος καί σ’ αγνοεί
Πού σύ ο ίδιος κάποτε θέλησες νά τον αγνοήσεις
Αυτά βέβαια στά ψέματα τοΰ ρούχου πού φοράς δίχως τη φόδρα του ν’ αναποδογυρίσεις
Κεί πού αγγιχτήκανε οί μουτζοΰρες μέ τά χρυσά νομίσματα
“Οπως τά βδελυρά μέ τ’ άγια
Παράξενο είναι
Πόσο ακατανόητα ζοΰμε άλλ’ απ’ αυτό κρεμόμαστε
Χλωρό περιστεράκι τοΰ βασιλικού φιλί πού σοΰ ’δωσα επάνω στο κρεβάτι μου
Καί στά γραφτά μου τρείς καί τέσσερις ανέμους ανορθόγραφους
Νά ζαλιστούν τά πέλαγα όμως
Γεμάτο νοΰ καί γνώση ν’ ακολουθεί τό δρόμο του κάθε πλεούμενο Ταλαντεύονται τα γεγονότα καί στό τέλος πέφτουν πρίν κι από τούς ανθρώπους
Αλλά φανό θυέλλης δέν έχει τό σκοτάδι
Ποΰ ’ναι ή Μίλητος ποΰ είναι ή Πέργαμος ποΰ ή Αττάλεια καί ποΰ
‘Η Κωνσταν Κωνσταντινο ντινοπολίς;
Στούς χίλιους ύπνους ενας βγαίνει ο ξυπνητός αλλά γιά πάντοτε.

Άρτεμις ’Άρτεμις κράτα μου τόν σκύλο τής σελήνης
Δαγκώνει κυπαρίσσι καί ανησυχούν οί Αιώνιοι
Κοιμάται πιό βαθιά κείνος πού έχει περιβραχεί απ’τήν ‘Ιστορία
Μπρός μ’ ενα σπίρτο ας τήν ανάψεις σάν οινόπνευμα
Ποίηση μόνον είναι
Κείνο πού απομένει. Ποίηση. Δίκαιη καί ουσιαστική κι ευθεία
“Οπως μπορεί καί νά τή φαντασθήκαν οί πρωτόπλαστοι
Δίκαιη στά στυφά τοΰ κήπου καί στό ρολόι αλάθητη.

Οδυσσέας Ελύτης
da “Δυτικά της λύπης”, Ίκαρος, Αθήνα, 1995

Odisseas Elitis (1911-1996) è una delle voci più rappresentative della poesia contemporanea. Nel 1940 ha pubblicato la prima raccolta poetica Orientamenti. Nel 1943 esce Sole il Primo e nel 1945 Canto eroico e funebre per il sottotenente caduto in Albania. Dopo un lungo periodo di silenzio e un soggiorno a Parigi, esce nel 1959 Dignum Est, forse la sua opera più significativa.

Da allora non ha mai cessato di scrivere e pubblicare: la raccolta di saggi e prose Carte scoperte (1974), le Elegie di Oxòpetra (1991), il secondo volume di saggi e prose Carte bianche (1992), A occidente del dolore (1995), Da presso (1998).

Nel 1979 l’Accademia di Svezia gli assegna il premio Nobel per la letteratura.

Di Elitis la Donzelli editore ha pubblicato l’antologia dell’intera sua opera È presto ancora (2000, 2011), le prose poetiche La materia leggera. Pittura e purezza nell’arte contemporanea (2005), Monogramma nel mondo (2006). Un’opera di saggistica su Odisseas Elitis Un europeo a metà a cura dio Paola Maria Minucci e Christos Bintoudis è uscita sempre con Donzelli nel 2010.